Orson Welles to bez wątpienia jedna z najważniejszych i najbardziej wpływowych postaci w historii światowego kina i radia. Wszechstronny artysta, który nie ograniczał się do jednej dziedziny – był reżyserem, aktorem, scenarzystą i producentem, zarówno filmowym, jak i radiowym. Urodził się 6 maja 1915 roku w Kenosha w stanie Wisconsin, USA. Już od najmłodszych lat wyróżniał się dojrzałością emocjonalną, zapewne ukształtowaną przez trudne rodzinne przeżycia, takie jak śmierć matki i problemy alkoholowe ojca.
Początki fascynacji teatrem sięgają czasów edukacji w Todd Seminary for Boys, gdzie pod okiem mentora Rogera Hilla Welles rozwinął swoją pasję do dramatu i założył własną grupę teatralną. Młodzieńcza podróż artystyczna do Europy, a dokładniej debiut na scenie irlandzkiego Gate Theatre w Dublinie, pozwoliły mu dopracować aktorskie i reżyserskie umiejętności. Po powrocie do USA kontynuował swoją karierę, łącząc działania teatralne z pracą w radiu.
Kluczowy zwrot w karierze nastąpił dzięki jego innowacyjnej adaptacji radiowej Wojny światów (War of the Worlds) z 1938 roku. Ta audycja, zrealizowana pod jego reżyserią, wywołała tak silne emocje, że wielu słuchaczy naprawdę uwierzyło w groźbę marsjańskiej inwazji. Można powiedzieć, że był to medialny fenomen – a kto dziś pamięta podobne „fake newsy” o takim zasięgu? Sukces tego wydarzenia otworzył przed Wellesem drzwi Hollywood, gdzie niedługo potem, mając zaledwie 25 lat, zadebiutował jako reżyser i aktor w filmie Obywatel Kane (Citizen Kane, 1941). Ten obraz uznawany jest za kamień milowy kinematografii – słynie z nieliniowej narracji, innowacyjnej głębi ostrości i niezwykłych ujęć kamery.
Do najsłynniejszych dzieł Wellesa zaliczamy takie filmy jak Wspaniałość Ambersonów (The Magnificent Ambersons, 1942), Dotyk zła (Touch of Evil, 1958), Proces (The Trial, 1962) oraz Nieznajomy (The Stranger, 1946). Jego twórczość wyróżniała się formalną odwagą – łączył teatralną dramaturgię z filmową narracją, a jego styl wizualny był niezwykle wyrazisty. Choć miał liczne zmagania z wytwórniami, zwłaszcza w Hollywood, jego dorobek artystyczny pozostaje inspiracją dla wielu pokoleń filmowców i aktorów. Czy zastanawialiście się kiedyś, jak wiele konfliktów artystycznych kryje się za arcydziełami, które znamy? Orson Welles zmarł 10 października 1985 roku w Los Angeles, pozostawiając po sobie prawdziwą legendę.
Życie osobiste Wellesa było równie burzliwe, co jego kariera. Trzykrotnie żonaty, zmagał się ze skomplikowanymi relacjami rodzinnymi, wpływającymi na jego prywatność i twórczość. Jego pierwszą żoną była Virginia Nicolson, z którą miał dziecko, jednak małżeństwo zakończyło się rozwodem w 1940 roku. Drugim małżeństwem był związek ze słynną aktorką Ritą Hayworth, który zakończył się rozwodem w 1948 roku. Ostatnią i najbardziej stonowaną relacją było małżeństwo z włoską arystokratką i aktorką Paolą Mori, matką jego córki Beatrice.
Welles był postacią charyzmatyczną i pełną emocji, często łamał konwenanse społeczne. Otaczał się artystami i politykami, dla których jego niezależność twórcza była niemalże legendą. Ostatnie lata życia spędził blisko córki Beatrice, która była nie tylko jego powierniczką, ale i współpracownikiem w wielu projektach filmowych. Po śmierci został pochowany w Maladze, na terenie posiadłości przyjaciela, torreadora Antonio Ordóñeza – miejscu symbolizującym spokój i refleksję, tak bardzo wyczekiwane po burzliwym życiu.
Kariera Wellesa rozpoczęła się od teatru i radia, które szybko stały się dla niego prawdziwym polem do popisu. Przełomem był słynny spektakl radiowy Wojna światów, dzięki któremu zdobył ogólnokrajową sławę i kontrakt z wytwórnią RKO. Jego film Obywatel Kane podbił serca krytyków na całym świecie, przede wszystkim dzięki innowacjom w narracji, nowatorskim technikom operatorskim i wyrafinowanemu umiejętnemu wykorzystaniu dźwięku, co na zawsze zmieniło kino.
Welles reżyserował też takie filmy jak Wspaniałość Ambersonów, Dotyk zła, Proces i Nieznajomy, które potwierdziły jego unikalne podejście do formy filmowej oraz mistrzostwo w pracy z aktorami. Za całokształt twórczości otrzymał honorowego Oscara w 1970 roku, a także Złotą Palmę na Festiwalu w Cannes za Otella (1952) oraz Złotego Lwa na Festivalu w Wenecji. Jego praca zainspirowała wielu reżyserów Nowej Fali francuskiej, a także kolejne pokolenia filmowców na całym świecie.
Orson Welles to postać, która z pewnością zapada w pamięć. Już jako 16-latek podczas pobytu w Irlandii zdobył angaż w Gate Theatre w Dublinie, udając doświadczonego aktora – prawdziwy majstersztyk pewności siebie i autoprezentacji! A czy zdarzyło się Wam kiedyś zastosować podobną sztuczkę, by osiągnąć swój cel? Jego audycja Wojna światów, dzięki niezwykle realistycznemu wykonaniu i zaangażowaniu aktorów, zmieniła sposób postrzegania radia jako medium dramatycznego na zawsze.
Welles pasjonował się także magią i iluzjonizmem, które wykorzystywał na scenie i podczas publicznych wystąpień – to dodawało mu tajemniczości i podkreślało jego charyzmę. Był też jednym z pierwszych reżyserów, którzy świadomie traktowali dźwięk jako potężne narzędzie ekspresji filmowej, co widać zwłaszcza w filmie Dotyk zła. Mimo wielu konfliktów z hollywoodzkimi producentami i problemów finansowych, nigdy nie zrezygnował z niezależnej pracy, często kręcąc filmy w Europie.
Interesującym jest fakt, że film Druga strona nadziei (The Other Side of the Wind) został ukończony i wydany dopiero wiele lat po jego śmierci – świadczy to o jego ciągłej chęci eksperymentowania i nieustannych poszukiwaniach artystycznych. Jego prochy spoczęły w Rondzie, niedaleko Malagi, na terenie rezydencji przyjaciela Antonio Ordóñeza – symboliczne miejsce dla życia pełnego niezależności i buntu.
Ten artykuł napisaliśmy z pomocą sztucznej inteligencji.
Marlon Brando – Życie, Kariera i Wpływ na Kino
20 October 2025
Kevin Spacey – Biografia i Kariera Aktora
20 October 2025
Tim Robbins – Życie, Kariera i Zaangażowanie Społeczne
20 October 2025
