Jan Machulski to postać, której nie sposób pominąć w historii polskiego teatru i kina. Urodzony w 1928 roku w tętniącej życiem Łodzi, od najmłodszych lat chłonął artystyczną atmosferę tego miasta. Jego wszechstronność była efektem solidnego wykształcenia zdobytego zarówno w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi, jak i Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie. To połączenie umożliwiło mu rozwój kariery zarówno jako aktor, jak i reżyser, a także pedagoga — roli, w której zarażał młodych pasją do sztuki.
Wśród kinowych ról Jana Machulskiego nie sposób nie wymienić jego kultowych występów w Vabank (1981) oraz kontynuacji „Vabank II, czyli riposta” (1985), które wyreżyserował jego syn, Juliusz Machulski. Te filmy do dziś zachwycają widzów, a postacie stworzone przez Jana uważane są za wzór aktorskiej maestrii. Ale to nie wszystko — zagrał także w takich dziełach jak Lalka (1968), Superprodukcja (2002), Kiler-ów 2-óch (1999), Kiler (1997), Psy (1992), Deja vu (1989), Kingsajz (1987), Podróż za jeden uśmiech (1972), Rękopis znaleziony w Saragossie (1964) oraz Pętla (1957). Kiedy Jan Machulski pojawiał się na ekranie, widzowie mogli być pewni, że przed nimi prawdziwa lekcja aktorstwa. Zastanawialiście się kiedyś, co sprawia, że jego role są tak trwałe w pamięci? To chyba właśnie ten wyjątkowy klimat, który wnosił do każdej postaci.
Na deskach teatru Jan Machulski był równie wszechstronny. W ciągu swojej kariery wystąpił w około 70 rolach i realizacjach reżyserskich. Świetnie radził sobie zarówno z klasyką, jak i nowoczesnymi formami teatralnymi. Jego adaptacje „Antygony”, „Hamleta” czy „Snu nocy letniej” zdobywały serca widzów i uznanie krytyków. To właśnie w 1980 roku współtworzył Teatr Ochoty w Warszawie – miejsce, które przez lata stało się przystanią dla młodych artystów i przestrzenią do eksperymentowania z teatrem. Jako wykładowca i dziekan wydziału aktorskiego w warszawskiej szkole teatralnej, Machulski miał ogromny wpływ na rozwój wielu pokoleń aktorów – trudno wyobrazić sobie polską scenę bez jego spuścizny. Kto z Was interesuje się teatrem, z pewnością doceni jego zasługi na tym polu.
Za sukcesami scenicznymi i filmowymi kryło się silne oparcie rodzinne. Jan Machulski był szczęśliwie żonaty z Haliną Brzezińską przez ponad pół wieku. Ich relacja opierała się na wzajemnym zaufaniu i szacunku, a dom rodzinny był dla nich miejscem wymiany artystycznych myśli i inspiracji. Czyż nie jest to piękny przykład, jak ważne jest mieć przy boku bliskich, którzy rozumieją nasze pasje?
Poza aktorstwem Machulski pasjonował się także fotografią — traktował ją jako narzędzie do zatrzymywania ulotnych chwil życia i uważnej obserwacji świata. Interesował się muzyką klasyczną i literaturą piękną, a prowadzenie notatek wokół tych pasji stanowiło dla niego źródło nowych pomysłów. Relacje z synem Juliuszem, znanym reżyserem, były pełne szczerości i wsparcia, co świadczy o głębokim szacunku, jaki darzyli siebie nawzajem. Może właśnie dzięki takiej rodzinnej atmosferze powstały tak znakomite wspólne projekty?
Jan Machulski zostawił po sobie imponujący dorobek — około 45 ról filmowych i około 70 realizacji teatralnych na koncie. Jego kreacje w Vabanku (1981) czy Lalce (1968) należą do najbardziej pamiętnych w historii polskiego kina i teatru. Niezwykła jest też różnorodność jego dokonań — od klasycznych spektakli, jak „Śluby panieńskie, czyli Magnetyzm serca”, po nowatorskie inscenizacje, na przykład „Niemcy”.
Jego talent i poświęcenie zostały dostrzeżone i docenione wieloma nagrodami, takimi jak Złota Kaczka (1982), Nagroda im. Zbyszka Cybulskiego (1985), czy wyróżnienie za całokształt twórczości w 2000 roku. Film „Vinci”, w którym wystąpił, zdobył nagrodę za najlepszy scenariusz na Festiwalu Filmowym w Gdyni w 2004 roku. Co ciekawe, jako nauczyciel i dziekan Machulski przyczynił się do sukcesów wielu znanych aktorów, takich jak Katarzyna Figura czy Piotr Adamczyk. Po jego śmierci, którą polska kultura wspomina z wielkim smutkiem, ustanowiono Nagrody im. Jana Machulskiego – piękny hołd, który każdemu artyście z pewnością byłby bliski.
Jan Machulski słynął nie tylko ze swojego profesjonalizmu, ale również z wyjątkowego poczucia humoru i otwartości. Wielu, którzy mieli okazję z nim pracować, wspomina jego lekkość i swobodę, które przełamywały napięcie na planie czy scenie. Jego pasja do fotografii zarażała także młodsze pokolenia artystów, zachęcając ich do uważniejszego patrzenia na świat. Cechowało go przywiązanie do wartości rodzinnych oraz głęboka refleksja nad przemijaniem – tematy te przewijały się w jego wypowiedziach i wywiadach niczym subtelne nici łączące życie i sztukę.
Teatr Ochoty, który współtworzył, długo pozostawał miejscem, gdzie młodzi artyści mogli debiutować i rozwijać swoje talenty. Po jego odejściu w 2008 roku, powstała Nagroda imienia Jana Machulskiego dla młodych twórców filmowych – piękna pamięć, która inspiruje kolejne pokolenia aktorów i reżyserów do sięgania po nowatorskie, odważne formy wyrazu. Czy nie jest to dowód na to, że prawdziwa pasja i oddanie nigdy nie gaśnie?
Jan Machulski – ikona polskiego teatru i kina, której wpływ czujemy każdego dnia.
Ten artykuł napisaliśmy z pomocą sztucznej inteligencji.
Zdzisław Maklakiewicz – Biografia, Kariera i Ciekawostki
23 September 2025
Mariusz Dmochowski – Życie i Kariera Wybitnego Polskiego Aktora
23 September 2025
